35 lat temu rozpoczĂŞÂła siĂŞ muzyczna rebelia
W pewien paÂździernikowy wieczĂłr 1973 roku w nowojorskim klubie Boogie Down Bronx gasnÂą ÂświatÂła. Parkiet powoli zapeÂłnia siĂŞ ludÂźmi, ktĂłrzy przyszli spĂŞdziĂŚ kolejny wieczĂłr na dyskotekowej imprezie. Tak, kilkaset osĂłb bĂŞdzie siĂŞ bawiĂŚ tego wieczora caÂłkiem nieÂźle. Ale to bĂŞdzie trochĂŞ inna zabawa - przy innej muzyce. Tak wÂłaÂściwie to przy zupeÂłnie nowej muzyce. Tego wieczora 35 lat temu narodziÂł siĂŞ bowiem hip-hop.
Rewolucja na dyskotece

Parkiet zape³nia siê ¿¹dnymi zabawy ludŸmi. Tym razem jednak zgromadzona na sali m³odzie¿ nie bêdzie bawiÌ siê przy muzyce Jamesa Browna. Zamiast tego DJ Kool Herc odpala swój zestaw did¿ejski, z którego wydobywaj¹ siê pomieszane i ciête dŸwiêki. Równoczeœnie do mikrofonu lec¹ pierwsze rapowane frazy: "Rock on, my mellow!", "B-boys, b-girls, are you ready?", "This is the joint!", "To the beat, y'all!" oraz "You don't stop!". DJ Kool Herc nawet nie wie, ¿e w³aœnie rozpocz¹³ kolejn¹ muzyczn¹ rewolucjê.Jak siê jednak z czasem okaza³o, muzyka, któr¹ zaprezentowa³ nowojorskiej publicznoœci DJ Kool na dyskotece, nie mia³a s³u¿yÌ wy³¹cznie beztroskiej zabawie. Hip-hop okaza³ siê byÌ tak¿e noœnym gatunkiem pod polityczne treœci i narzêdziem walki spo³ecznoœci Afroamerykanów o urzeczywistnienie idei praw obywatelskiech gwarantowanych przez amerykaùsk¹ konstytucjê.

Polityka i sztuka przenikaÂły siĂŞ od zawsze. Na ogó³ to polityka prĂłbowaÂła wykorzystaĂŚ sztukĂŞ do wÂłasnych celĂłw. MoÂżliwy jest teÂż wariant odwrotny – sztuka moÂże opieraĂŚ siĂŞ na polityce i czerpaĂŚ z niej powĂłd swego istnienia. Na tej idei oparto pierwsze inspirowane politykÂą teksty hiphopowych utworĂłw.

Hip-hop szybko zosta³ uznany za najbardziej upolityczniony gatunek muzyki. W porównaniu do ¿ywi¹cego siê tak¿e polityk¹ punk rocka hip-hop jest bardziej dosadny i jeszcze bardziej bezwzglêdny. Nikt chyba jednak nie by³ w stanie przewidzieÌ, ¿e hip-hop, który mia³ byÌ kolejn¹ form¹ rozrywki, wywróci nowoczesny sposób pojmowania funkcji sztuki we wspó³czesnym œwiecie. Z czasem hip-hop wyrós³ na najbardziej rebeliancki muzyczny nurt.

Karaibskie poczÂątki amerykaĂąskiej rebelii

Hip-hop jako kierunek muzyczny powsta³ z po³¹czenia muzyki czarnych Amerykanów i muzyki jamajskiej. Wszystko zaczê³o siê w latach 40. XX w. w stolicy Jamajki, Kingston - mieœcie, w którym mo¿na by³o us³yszeÌ wszystkie odmiany muzyki karaibskiej, ale tak¿e, dziêki ekspansji radia, muzykê z USA. Technicy opracowali tzw. systemy dŸwiêkowe, dziêki którym mo¿liwe sta³o siê publiczne odtwarzanie nagranej wczeœniej muzyki, która zaczê³a zastêpowaÌ graj¹ce na ¿ywo zespo³y. Pierwsz¹ firm¹ nagraniow¹ by³o Studio One, które za³o¿y³ Clement Dodd; Studio One wychowa³o pierwsz¹ generacjê jamajskich disc jockeyów (DJ-ów). Styl jamajskiego did¿ejowania, zosta³ zmodernizowany przez Ewarta Beckforda, który przyj¹³ pseudonim U-Roy, a póŸniej zosta³ ochrzczony mianem "ojca chrzestnego rapu" ("Godfather of Rap"). U-Roy rymowa³ do rytmu w stylu reggae podawanego z p³yty przez DJ-a. To na Jamajce po³¹czy³a siê muzyka, mówione rymowane s³owa (rapowanie) i did¿ejowanie, tworz¹c podwaliny pod wspó³czesny hip-hop."Reggae i hip-hop to kuzyni, to rodzina"- uwa¿a DJ Kool Herc. "To by³a tylko kwestia czasu, zanim reggae i rap siê po³¹czy³y. Korzenie hip-hopu siêgaj¹ Jamajki"- mówi dziœ Herc, który swe dzieciùstwo spêdzi³ w³aœnie w Kingston. Herc zaczyna³ od puszczania na swoim sprzêcie p³yt z nagraniami takich wykonawców jak U-Roy czy Bob Marley, podczas gdy jego amerykaùski MC (master of ceremony), Coke La Rock, wykrzykiwa³ do mikrofonu proste uliczne frazy. Ale amerykaùska publicznoœÌ nie przepada³a za reggae, wiêc Herc zacz¹³ graÌ podk³ady w stylu funk albo disco - ale robi³ to inaczej ni¿ dot¹d - zacz¹³ na ¿ywo miksowaÌ dŸwiêki z dwóch p³yt puszczanych równoczeœnie, co sprawia³o, ¿e powstawa³a nowa piosenka. Do utworów Jamesa Browna Herc do³¹cza³ podk³ady w stylu drum&bass, które zast¹pi³y reggae.

Wraz z hip-hopem rodzi³ siê ruch zwany Universal Zulu Nation; jego twórc¹ by³ Kevin Donovan, alias Africa Bambaataa. Doktryna Zulu Nation, oparta na Biblii i Koranie, stawia³a na szacunek wzglêdem dla cz³owieka, równoœÌ praw, jednoœÌ, pracê, zabawê i pokój. "Ruch Zulu Nation by³ dominuj¹c¹ hip-hopow¹ organizacj¹, która szerzy³a mi³oœÌ, pokój i radoœÌ. Zulu Nation budowa³o pozytywny hip-hop" - mówi dziœ legendarny raper Kurtis Blow.W 1973 r. MC Luvbug Starski zacz¹³ u¿ywaÌ okreœlenia "hip-hop", którym na jesieni 1974 r. Bambaataa ochrzci³ ca³oœÌ nowego ruchu muzyczno-spo³ecznego. DJ Kool Herc i Africa Bambaataa uznawani s¹ za ojców chrzestnych amerykaùskiego hip-hopu. Bambaataa namawia³ do umieszczania hip-hopu w kontekœcie spo³ecznym. Zadaniem hip-hopu by³o s³u¿enie dobru wspólnemu spo³ecznoœci czarnych, ale tak¿e i Latynosów, i bia³ych, i innych nacji. W ten sposób narodzi³a siê tzw. stara szko³a (old school) hip-hopu, uto¿samiana z nowojorsk¹ scen¹ Wschodniego Wybrze¿a. Na Zachodnim Wybrze¿u hip-hop zacz¹³ rozwijaÌ siê w latach 80., póŸniej dotar³ na po³udnie i pó³noc USA, a nastêpnie na inne kontynenty. Impreza w klubie "Boogie Down Bronx" by³a prze³omem, dziêki któremu wytworzy³ siê ca³kowicie nowy muzyczny gatunek i towarzysz¹ca mu subkultura. Hip-hop by³ iskr¹, która rozpali³a umys³y tych, którzy postanowili z czasem rzuciÌ wyzwanie kulturze "bia³ej Ameryki", rozdzieranej wci¹¿ ostrymi konfliktami o rasowym pod³o¿u. "Ameryka zawsze zapewnia³a w³aœciw¹ atmosferê" - rapowa³ ironicznie, w 1994 r., w piosence "Do You See" Warren G. reprezentuj¹cy scenê Los Angeles.

Rap z "mesydÂżem"

Hip-hop zaczyna³ karierê na dyskotekach jako muzyka produkowana na potrzeby imprez. Zreszt¹ na samym pocz¹tku gatunek ten by³ okreœlany jako disco rap. Hip-hop szybko sta³ siê jednak g³osem amerykaùskiej czarnej spo³ecznoœci walcz¹cej o realizacjê równoœci praw i szans w amerykaùskim spo³eczeùstwie. O roli hip-hopu najlepiej mówi nagrana w 1990 r. piosenka "Brothers Gonna Work It Out" grupy Public Enemy: "Oto muzyka, która nam s³u¿y/ Tata ma swój nowy funk / Potrzebujemy tego wsparcia / Naszym celem niezniszczalna dusza / Odpowiedzi na pytania dla braci z ulicy, szkó³ i wiêzieù".

Proces upolitycznienia hip-hopu rozpocz¹³ siê jednak kilka lat wczeœniej. W 1982 r. Grandmaster Flash, wraz z grup¹ Furious Five, nagra³ piosenkê "The Message", która w mniemaniu jej twórców mia³a byÌ "rapem z przes³aniem". Sukces tego utworu by³ sygna³em dla innych raperów, ¿e nadesz³a era, w której hip-hop mo¿e byÌ u¿yty równie¿ dla wyra¿enia postulatów politycznych i spo³ecznych. Najwiêkszy sukces na "politycznej scenie hip-hopu" odniós³ wspomniany zespó³ Public Enemy. W jego sk³ad wchodz¹ Chuck D., Flavor Flav, Professor Griff, których wspomaga DJ Terminator X. Albumy grupy, takie jak "It Takes a Nation of Million to Hold Us Back" (1987 r.) czy "Fear of a Black Planet" (1990 r.), stanowi¹ kanon politycznego rapu. Hymnem PE sta³ siê utwór "Fight the Power" streszczaj¹cy ideologiê grupy w myœl has³a "W³adza w rêce ludzi". Bojowy styl i kontrowersyjne teksty nie przeszkodzi³y grupie zaznaÌ smaku komercyjnego sukcesu. ChoÌ piosenki Public Enemy by³y wymierzone w bia³ych Amerykanów, to Chuck D. z dum¹ wspomina, ¿e pokaŸn¹ czêœÌ widowni zawsze stanowili biali fani.Sporo zamieszania narobi³ tak¿e Ice-T, nazywany tak¿e "Bobem Dylanem rapu". Jego piosenki w rodzaju "Escape from Killing Fields" czy "Freedom of Speech", by³y jak prawy sierpowy dla bia³ych konserwatywnych Amerykanów. W drugim z tych utworów Ice-T zaatakowa³ Tipper Gore (¿ona wiceprezydenta Ala Gore'a), która przyczyni³a siê do wprowadzenia nalepki "Parental Advisory", zdobi¹cej p³yty z niecenzuralnymi tekstami. Œrodowisko hiphopowe odebra³o to jako atak na wolnoœÌ wypowiedzi, powo³uj¹c siê przy tym nawet na konstytucjê.

G³osem pokolenia nadal pozostaje 2Pac. Owocem jego krótkiej kariery (zgin¹³ w 1996 r. w wieku 25 lat) jest wiele piosenek odnosz¹cych siê do takich kwestii jak rasizm, spo³eczne wykluczenie, polityczne machlojki czy pozostawienie m³odzie¿y samej sobie. 2Pac o ca³e z³o œwiata oskar¿a³ przede wszystkim egoistycznych polityków. Piosenki w rodzaju "I Wonder If Heaven Got a Ghetto" reprezentowa³y frustracjê czarnej spo³ecznoœci pocz¹tku lat 90. Dziœ za kontynuatora dzie³a Tupaka uchodzi Nas, który od rapu gangsterskiego coraz bardziej przesuwa siê w stronê rapu zaanga¿owanego spo³ecznie i politycznie.Obecnie najzacieklejsze ataki na polityków przypuszcza w swej twórczoœci duet Dead Prez. Jego cz³onkowie, Sticman i M-1, traktuj¹ jako sw¹ w³aœciw¹ ojczyznê Afrykê, a nie Stany Zjednoczone, choÌ w³aœnie tutaj robi¹ karierê. Najostrzejsza piosenka w ich wykonaniu to "Know Your Enemy", w której amerykaùski rz¹d zosta³ postawiony na równi z Al-Kaid¹. Ideologia Dead Prez to po³¹czenie czarnego nacjonalizmu, marksizmu i teorii rewolucji. Podczas gdy Dead Prez deklaruj¹, ju¿ od czasu debiutanckiej p³yty "Let's Get Free" z 2000 r., ¿e s¹ "Afrykanami", to reszta amerykaùskiego hiphopowego œwiatka woli szukaÌ inspiracji w amerykaùskim dziedzictwie, opieraj¹c siê na doœwiadczeniach takich organizacji i ruchów jak np. Naród Islamu, NAACP czy Black Power. Probierzem s¹ nadal tacy ideolodzy jak Malcolm X czy Marcus Garvey. ród³em inspiracji pozostaj¹ wci¹¿ Czarne Pantery, radykalna organizacja, która ws³awi³a siê. m.in. atakami na bia³ych policjantów. Hiphopowi wykonawcy wol¹ jednak lansowaÌ jasn¹ stronê dzia³alnoœci Panter; ikony musza pozostaÌ ikonami.

Ich rap, nasza rzeczywistoœÌ

Jaka jest kondycja hip-hopu po 35 latach? Có¿, ca³kiem niez³a. Raczej ¿adna z osób, która przyczyni³a siê do powstania i wypromowania hip-hopu w latach 70. nie s¹dzi³a zapewne, ¿e dokona siê kolejny muzyczny prze³om.

Hip-hop, z ka¿dym rokiem coraz mocniej oddzia³uje na spo³eczn¹ rzeczywistoœÌ. W 2004 r., w Newark, odby³a siê pierwsza Krajowa Polityczna Konwencja Hip-Hopu (NHHPC) grupuj¹ca artystów, przedsiêbiorców i dzia³aczy spo³ecznych. Program NHHPC, podkreœlaj¹cy rolê spo³ecznego aktywizmu ma promowaÌ ekonomiczny i kulturalny rozwój oraz zachêcaÌ do udzia³u w wyborach. Politycznym dyskusjom towarzyszy³y koncerty oraz wystawa sztuki i warsztaty literackie.
Du¿¹ rolê w œwiatku hip-hopu odgrywa nadal Russel Simmons, za³o¿yciel i szef firmy p³ytowej Def Jam, który organizuje doroczne szczyty poœwiêcone zagadnieniom spo³ecznym i politycznym. Simmons, z racji swego politycznego zaanga¿owania jest okreœlany nieraz jako "Kennedy hip-hopu". Def Jam, zaczynaj¹cy w 1984 r. jako niewielka wytwórnia, jest obecnie wielkim koncernem, który realizuje sw¹ misjê nie tylko na polu muzyki, ale i polityki. Def Jam posiada wyspecjalizowan¹ komórkê polityczn¹ w Waszyngtonie (Def Think Tank), która zajmuje siê lobbingiem na rzecz Afroamerykanów. Scena hiphopowa ci¹¿y wyraŸnie w stronê Partii Demokratycznej. Podczas wyborów w 2000 r. g³osy fanów hip-hopu próbowa³ pozyskaÌ Al Gore. W 2004 r. swój sukces wyborczy na poparciu muzycznego œwiatka, próbowa³ zbudowaÌ John Kerry. Rzeczywiœcie, uzyska³ on wsparcie ze strony hiphopowych artystów, lecz jednak nawet ono nie zapewni³o mu zwyciêstwa. Win¹ za pora¿kê zosta³ obarczony P.Diddy (dawniej znany jako Puff Daddy), który w ostatnich latach jest dy¿urnym koz³em ofiarnym ca³ego œrodowiska.

Charakterystyczny jest fakt, i¿ za znawców polityki uchodz¹ nie tylko przedstawiciele politycznego rapu tacy jak Public Enemy. Nimb nieomylnoœci towarzyszy tak¿e raperom, którzy nie paraj¹ siê t¹ odmian¹ hip-hopu. Raperzy, tacy jak 50 Cent, Ja Rule czy Jay-Z, wypowiadaj¹ siê w kwestiach polityki na równi z Chuckiem D., chocia¿ dziel¹ ich lata œwietlne. Zreszt¹ obecnie wyraŸne w¹tki polityczne rzadko stanowi¹ treœÌ piosenek. Jeœli ju¿ siê pojawiaj¹ to raczej aluzyjnie ni¿ wprost, bardziej na marginesie rozwa¿aù, a nie jako g³ówny temat. Coraz bardziej wyraŸne jest za to zaanga¿owanie artystów w politykê na zasadzie nawo³ywania do udzia³u w wyborach czy popieranie konkretnych kandydatów. Najnowszym utworem, który mo¿na zaliczyÌ do kanonu politycznego rapu, jest utwór "Black President", który nagra³ na swej ostatniej p³ycie nowojorski raper Nas. Piosenka jest oczywiœcie g³osem poparcia na rzecz ubiegaj¹cego siê o urz¹d prezydenta USA Baracka Obamy.

Rebelia bez przerwy

Oldschoolowa formu³a hip-hopu i legenda hiphopowej subkultury z lat 70. i 80. okaza³y siê byÌ noœnymi elementami do stworzenia podwalin pod komercyjny sukces tej muzyki w latach 90. ChoÌ spo³eczna i polityczna formu³a amerykaùskiego hip-hopu nie jest ju¿ tak eksponowana, to jednak coraz wiêcej raperów uczestniczy w bie¿¹cej polityce. Sam hip-hop zaœ nadal uchodzi za g³os pokolenia, chocia¿ œwiat pojmuje ju¿ w nieco innych kategoriach. Sporo rzeczy mog³o siê jednak zmieniÌ. W koùcu hiphopowi stuknê³o 35 lat. Najlepszego!